آنچه در این مقاله میخوانیم:
به بذر اولیه تولید قارچ، اسپان نیز گفته می شود. اسپان یا اسپاون، به اندام های رویشی قارچ یا میسیلیوم ها به همراه مواد غذایی زمینه ای همراه آن گفته می شود. امروزه برای تولید و پرورش قارچ دکمه ای از تلقیح دانه های استریل شده غلات با میسیلیوم خالص تحت عنوان اسپان استفاده می کنند.
در طبیعت قارچ ها برای تکثیر و بقای نسل خود، یا از اسپورها و یا از میسیلیوم ها استفاده می کنند.
اما این سؤال برای بسیاری از افراد مطرح شده است که چرا در پرورش قارچ، اسپورها برای تکثیر به کار گرفته نمی شوند:
– اسپورها بسیار کوچک هستند لذا استفاده از اسپورها برای پرورش دهندگان قارچ بسیار مشکل می باشد.
– از طرفی تا جوانه زنی اسپورها ۸-۱۰ روز طول می کشد که در سالن های پرورش قارچ در طول این مدت کمپوست را قارچ های رقیب اشغال می کنند و جایی برای اسپور قارچ دکمه ای باقی نمی ماند.
بنابراین بهترین روش، استفاده از اسپان قارچ است یعنی استفاده از میسیلیوم بر روی دانه ی غلات که در این صورت میسیلیوم ها سریع تر در سطح کمپوست پخش شده و اجازه رشد به دیگر رقیبان را نمی دهند.
تولید اسپان (بذر قارچ)
تولید اسپان (Spawn) شامل قرار دادن میسلیوم قارچ مورد نظر در محیط های کشت استریل، مناسب و تحت شرایط استریل می باشد. شروع کشت را می توان با استفاده از یک کلاهک قارچ سالم و تازه و یا نمونه آزمایشگاهی انجام داد و سپس از این کشت، کشت های ثانویه زیادی در محیط کشت آگار انجام خواهد شد.
شرایط کشت
- برای اسپان زنی ابتدا باید نژاد های مناسب، رشد یافته و مورد آزمایش قرار گیرد.
- مواد باید تحت شرایط دقیق و مشخص نگهداری شوند تا تخریب و یا تجزیه نشوند.
- اتاق یا بخش تولید باید با دقت و وسواس از لحاظ بهداشتی مورد مراقبت قرار گیرد تا از ورود آلودگی به داخل محیط کشت، جلوگیری شود.
- هنگامی که میسلیوم کلونیزه شده و به اندازه کافی تکثیریافت، باید نگهداری و انتقال آن به بستر نهایی، در شرایط سرد صورت گیرد.
اسپان زنی
اسپان زنی به فرآیند اضافه کردن و مخلوط کردن اسپان با کمپوست گفته می شود. نکته مهم در این قسمت این است که اسپان هم به صورت یکنواخت در کمپوست پخش شود و هم اصول بهداشتی مربوط به این امر به طور کامل رعایت شود زیرا در صورت بروز آلودگی در این مرحله، مشکلات زیاد و گاه جبران ناپذیری ایجاد خواهد شد مثلاً اگر تنها ۵ اسپور از کپک تریکودرما در در ۲۵ کیلوگرم کمپوست وجود داشته باشد، کل محصول از بین می رود.
روش اسپان زنی
اضافه کردن اسپان به کمپوست در تونل ها و زمانی که تونل ها خالی شده اند انجام می شود. بدین صورت که کمپوست را ابتدا وارد سالن های پرورش کرده و پس از ریختن غلات حاوی میسلیوم بر روی آن، مخلوط حاصل را به طور کامل و یکنواخت محلوط می کنند.
مقدار و نوع اسپان
میزان اسپان بسته به زمان تلقیح کمپوست، میزان بازدهی محصول و احتمال وجود پارازیت های مضر، متفاوت است. پرورش دهندگان قارچ دکمه ای معمولا ۵ لیتر اسپان را برای ۱ تن کمپوست تازه (فاز ۱) مقدار مناسب می دانند. این میزان برای ۱ تن کمپوست در فاز ۲، برابر ۷-۸ لیتر اسپان قوی است.
کنترل کیفیت اسپان
درصورتی که آلودگی در آزمایشگاه تولید و تکثیر اسپان مشاهده شد، فرد مسئول باید بررسی که که ببینید آلودگی به چه علت و در چه مرحله ای بروز کرده است. در کل ۶ ناقل آلودگی برای آلوده شدن اسپان وجود دارد:
۱- فرد مسئول تکثیر اسپان
۲- هوا
۳- بستر کشت (محیط کشت)
۴- ابزارها
۵- ماده تلقیح (مایه کوبی)
۶- واحدهای متحرک آلوده
دلایل آلودگی اسپان
سه مرحله مهم در تولید اسپان شامل مرحله استریلیزاسیون، مرحله تلقیح و مرحله رشد و نمو وجود دارد که آلودگی در هر یک از این سه مرحله، مشکل ساز خواهد بود. دلایل آلودگی در این مراحل عبارتند از:
در مرحله استریلیزاسیون:
– بستر، حاوی اسپورهای بیماری زا بوده که این مشکل به دلیل عدم استریلیزاسیون اتفاق می افتد.
– در هنگام سرد شدن بستر استریلیزاسیون شده، هوای حاوی میکروارگانیسم های آلوده، از طریق لوله ها وارد می شود.
در مرحله تلقیح:
– مایه تلقیح فقط حاوی میسیلیوم مناسب بوده اما بعدا آلوده شده است.
– در زمان باز بودن درب بطری های تلقیح، اسپورهای آلوده وارد شده اند.
– در اثر تماس بدن فرد تلقیح کننده با بخشی از مواد مثلاً تماس دست یا پوست بدن، آلودگی انتقال می یابد.
– عدم استریل کردن کامل ابزارها
در مرحله رشد و نمو:
– ورود هوای آلوده به علت درست نبستن درب ظروف
– ورود هوای آلوده به دلیل درست نبستن درب پتری دیش ها با نوار پلاستیکی و از طریق لبه پتری دیش ها
– عوامل متحرک ایجاد آلودگی مانند کنه ها، پشه ها یا حتی رفت و آمد، که در این موارد می توان از توری و یا دستگاه های تهویه برای جلوگیری از انتقال آلودگی استفاده کرد.
انواع مختلف آلودگی در اسپان زنی
– آلودگی به وسیله قارچ ها
آلودگی به وسیله قارچ ها را می توان به وسیله رنگ میسیلیوم تغییر یافته آن ها، تعیین کرد و این امر در مواقع و زمان هایی که یک ناحیه مشخص بین میسلیوم های قارچ کشت شده و دیگر قارچ ها ایجاد می شود، کار چندان سختی نیست.
متداول ترین قارچ های آلوده کننده محیط کشت و بستر، قارچ های پنی سیلیوم و ورتیسیلیوم هستند و درصورتی که مبارزه با این قارچ ها به سرعت انجام نشود، می تواند سبب گسترش وسیع آلودگی گردد. در این گونه موارد باید بلافاصله ظروف آلوده را استریل کرده و پس از این کار، آن ها را باز نموده و تمیز کرد.
بعضی از عوامل ایجاد آلودگی ممکن است سبب ایجاد بیماری های پوستی و یا آلرژی در دستگاه تنفسی گردند.
– آلودگی به وسیله باکتری ها
نامناسب و یا ناکافی بودن استریلیزاسیون ممکن است سبب بروز بیماری های باکتریایی گردد که از بین بردن باکتری ها به مراتب سخت تر از قارچ هاست.
بعضی از باکتری ها سبب ایجاد ظاهر روغن مانند در بستر و محیط کشت می شوند و تعداد دیگری بوی خاصی دارند و معمولاً گسترش و تکثیر باکتری در غلات مورد استفاده به عنوان بستر، سریع تر و عملی تر می باشد.
در صورتی که باکتری ها پیش از مرحله تلقیح و مایه کوبی نهایی مورد مبارزه قرار نگرفته باشند، باید تمام کشت های حاصل از والد آلوده را از بین برد زیرا این بیماری به تمام آن ها منتقل شده است.
درصورت استفاده از خاک اره به عنوان بستر تکثیر اسپان، تشخیص باکتری ها مشکل تر است. شاید بهترین روش تشخیص این است که اگر کیسه های حاوی بستر رشد و میسلیوم تلقیح شده، چند روز پس از تلقیح باد کردند، این می تواند نشان دهنده وجود مقدار زیادی باکتری باشد زیرا باکتری ها مقدار زیادی دی اکسید کربن تولید می کنند.
کنترل کیفیت در تولید و تکثیر اسپان
کنترل کیفیت در تولید و تکثیر اسپان به معنی بازرسی و معاینه مداوم و منظم ظروف تلقیح شده و رعایت اصول بهداشتی در آن ها می باشد. کنترل کیفیت ممکن است به چند دلیل ضعیف و نامناسب باشد که عبارتند از:
– دژنره شدن (فاسد شدن) نژاد مورد نظر در طول دوره تکثیر
– مورد حمله قرار گرفتن نژاد توسط ویروس ها
– ذخیره سازی نادرست بسترهای حاوی اسپان (سرد بودن، گرم بودن یا خشک بودن ظروف حاوی بستر)
– محیط کشت یا بستر رشد، فقط حاوی اسپان قارچ مورد نظر نبوده و ارگانیسم های دیگر مانند باکتری ها هم وجود دارند.
اگر تمایل دارید دوره های آموزشی رو شرکت کنید با ما در تماس باشید
