امروزه استفاده از زالوی طبی به عنوان طب مکمل در سراسر جهان به رسمیت شناخته شده است. در بسیاری از کشورهای جهان استفاده از این موجود شگفت انگیز و محصولات جانبی آن به عنوان بخشی از درمان تکمیلی بیماران بصورت رسمی و زیر نظر ارگان های مربوطه در حال انجام است حتی در کشورهایی که مقررات بهداشتی و درمانی بسیار سخت گیرانه ای دارند. این گسترش مصرف ناشی از تجربیات و تحقیقات گسترده ای است که در طول قرن ها به انجام رسیده است. بر طبق تحقیقات جهانی بزاق زالو خواص درمانی شگفت انگیزی دارد و می تواند در کمک به درمان طیف وسیعی از بیماری ها موثر باشد. هم چنین محصولات جانبی زالو مانند روغن، کرم، وازلین و… هم بصورت گسترده ای در تولید محصولات درمانی و بهداشتی مورد استفاده قرار میگیرد.
استفاده از زالوی طبی سابقه ای 2500 ساله در جهان دارد و در متون کهن پزشکی مانند متون طب آیروودیک هندی و کتب طبی یونان باستان به این روش طبی اشاره شده است. کشور ایران دارای سابقه فرهنگی بسیار طولانی در زمینه زالودرمانی است. متون طب سنتی که توسط برترین اساتید پزشکی ایران نوشته شده اند همگی به خواص شگفت انگیز زالو درمانی اشاره کرده اند. پزشکان ایرانی چه قبل و چه بعد از اسلام زالودرمانی را برای طیف وسیعی از امراض به عنوان درمان مستقیم یا درمان مکمل تجویز می کرده اند
استفاده گسترده از این موجود هرچند در راستای حفظ سلامت عمومی جامعه مفید بود اما باعث کاهش ذخایر طبیعی آن در طبیعت شد. تاریخ بشر نشان می دهد که انسان ها در استفاده از موجوداتی که گسترش زیاد و تراکم بالایی در محیط های طبیعی دارند زیاده روی میکنند تا جایی که دیر متوجه کاهش ذخایر طبیعی و احتمالا انقراض آن موجود می شوند و این اتفاقی بود که برای زالو طبی نیز در سراسر جهان رخ داد. برداشت بی رویه از ذخایر طبیعی، گسترش استفاده از سموم کشاورزی، تخریب منابع طبیعی و.. ازجمله عواملی هستند که به کاهش ذخایر طبیعی زالو کمک کردند.
از طرفی اقبال روزافزون به زالو درمانی در سراسر جهان متولیان امر را ناچار به انتخاب راه حلی برای تامین زالوی طبی مورد تقاضا کرد. طبیعتا منطقی ترین و قابل قبول ترین راه، پرورش و تکثیر این موجود بود. نگه داری زالو یا به اصطلاح ذخیره سازی آن جهت استفاده طبی سابقه ای بسیار طولانی داشت اما پرورش و تکثیر علمی زالو با رعایت دستورالعمل های علمی و بهداشتی چالشی جدید پیش روی محققان بود.
برداشت و صید طبیعی زالو از برکه ها و آب بندان ها از رایج ترین راه های تامین زالوی طبی در طول قرن ها بود.
سعی و خطاهای بسیار به انجام رسید تا سرانجام استانداردهای قابل قبول تدوین شدند. این استانداردها کلیه مراحل تکثیر، نگه داری از پیله ها( زالو پیله گذار است)، نگه داری از لاروها، پرورش و تغذیه و بهداشت زالوهای طبی تا مرحله ارائه به بازارهای هدف را شامل می شوند. لازم به ذکر است که زالو همچنان در لیست گونه های جدید شیلاتی قرار دارد یعنی به رغم همه پیشرفت های به عمل آمده هم چنان نکات مبهمی در روال پرورش وتکثیر و تغذیه آن وجود دارد و دانشمندان و تولید کنندگان در سراسر جهان در حال تحقیق و تلاش برای روشن کردن این ابهامات هستند.
امروزه با توجه به کاربردهای وسیع زالو و فراورده های جانبی آن در پزشکی و صنایع آرایش و بهداشتی تکثیر و پرورش صنعتی زالوی طبی به سوژه ای داغ در صنعت شیلات جهان تبدیل شده است. هم چنین کاربرد زالو در دامپزشکی و کاربرد روزافزون آن در درمان برخی بیماری های دامی میزان تقاضا برای این موجود شگفت انگیز را در سطح جهانی بیش از پیش کرده است به همین دلیل در سراسر جهان سرمایه گذاران و متخصصان با احداث مزارع پرورشی و بکار بستن دستورالعمل های تولیدی و بهداشتی در تلاش اند تا نیاز روزافزون بازار زالوی طبی را تامین نمایند.
بیش از 480 گونه زالوی آب شیرین در سراسر جهان وجود دارد که اندازه آنها از 1 سانتی متر تا زالوی آمازون به طول تقریبی 30 سانتی متر متغیر است. نکته بسیار مهم آن است که همه زالوها تحت عنوان زالوی طبی طبقه بندی نمی شوند یعنی خون خوردن زالو شرط طبی بودن آن نیست بلکه خاصیت بزاق زالو از نظر نوع و ترکیب آنزیم های بزاقی است که تعیین کننده طبی بودن یک زالو خواهد بود و آنچه امروزه تحت عنوان پرورش صنعتی زالو شناخته می شود مختص زالوهای طبی است. این گرایش سرمایه گذاری به دلایل زیر در حال گسترش است:
- کاربرد وسیع زالوی طبی در پزشکی به عنوان درمان مستقیم یا درمان مکمل
- کاربرد وسیع فراورده های جانبی زالو در تولید داروهای طبی، مواد و ترکیبات آرایشی و بهداشتی
- اقبال روزافزون جهانی به طب مکمل و سنتی
- کاربرد زالو در دامپزشکی به عنوان درمانی جدید و موثر
- بی خطر بودن زالو درمانی برای اکثر افراد
- تخریب زیستگاه های طبیعی زالوهای طبی وکاهش برداشت از طبیعت
مجموعه دلایل فوق زالوی طبی را به عنوان گونه ای جذاب جهت سرمایه گذاری مطرح کرده است.
از طرفی ورود به این حیطه به دلایل زیر تقریبا برای تمامی افراد با حداقل دانش پایه و کمترین میزان ممکن سرمایه اولیه امکان پذیر است:
- وجود بازار همیشگی برای محصول تولیدی
- امکان طراحی سازه، ابنیه و محفظه های نگه داری زالو به چندین روش مختلف. در حقیقت هیچ گونه شیلاتی به اندازه زالو تنوع طراحی در اختیار سرمایه گذار قرار نمی دهد. بالغ بر ده روش مختلف برای طراحی استخرها و سازه ها وجود دارد که در دوره های شرکت فراساحل نگار در مورد تک تک آنها بحث خواهد شد و سرمایه گذار در نهایت با توجه به میزان سرمایه گذاری، اقلیم منطقه و … یکی از روشها را جهت شروع کار خود انتخاب خواهد کرد. تاکید می شود که تا زمانی که دستورالعمل های تولیدی به درستی اجرایی شوند خروجی محصول در هریک از سیستم ها یکسان خواهد بود.
- برخلاف بسیاری از گونه های شیلاتی پرورش زالو نیاز به اطلاعات فنی گسترده ندارد و سرمایه گذاران غیر متخصص هم با طی کردن دوره های آموزشی و انجام طرح های آزمایشی اولیه می توانند با موفقیت اقدام به پرورش و تکثیر زالو نمایند. کلیه مباحث مرتبط با این بخش در دوره های آموزشی شرکت فراساحل نگار مطرح گردیده و ریزترین جزئیات مرتبط با موفقیت در سرمایه گذاری در پرورش زالوی طبی به تفصیل بررسی خواهند شد.
- پس از چند دوره پرورش، سرمایه گذار می تواند با اخذ مجوزهای لازم جهت ورود به حیطه استخراج فراورده های جانبی زالو اقدام نماید که یکی از بسترهای بسیار مناسب جهت سودآوری بیشتر از این صنعت است.
- هرچند پرورش زالوی طبی در سراسر جهان به عنوان صنعتی سودآور شناخته می شود اما کشور ایران به دلیل در اختیار داشتن بهترین گونه زالوی طبی جهان دارای پتانسیل بالاتری جهت توسعه سرمایه گذاری در این صنعت می باشد. بنابر تحقیقات معتبر و اثبات شده جهانی خاصیت درمانی زالوی طبی ایران در میان تمام انواع دیگر متمایز است. به همین جهت درخواست برای زالوی طبی ایران حتی از سمت کشورهای همسایه هم بالاست. طبیعتا
فراورده های جانبی بدست آمده از زالوی طبی ایران هم کیفیت بالاتری خواهند داشت.
- پایین بوده هزینه های جاری پرورش و تکثیر زالوی طبی نکته بسیار مهم دیگری است که ورود افراد با کمترین سرمایه ممکن را به این حیطه امکان پذیر می کند. اصولا سایر گونه های آبزی نیاز به سرمایه گذاری بالایی چه در بخش تجهیزات( مثل ماهیان سردابی) یا در بخش متراژ اقتصادی زمین ( مانند ماهیان گرم آبی، میگو و..) و یا به عنوان سرمایه در گردش دارند اما جهت ورود به حیطه پرورش زالوی طبی نیاز به هیچ کدام از موارد فوق نیست. یعنی در کمترین فضای ممکن و با حداقل سرمایه ثابت و در گردش میتوان اقدام به کار کرد و در مراحل بعدی جهت توسعه کار از سود حاصل از تولید استفاده کنند.
- زالو موجودی دو جنسی(هرمافرودیت) است یعنی هز زالوی مولد همزان هم نر است و هم ماده. از دید تخصصی شیلاتی چنین خصوصیتی کار تکثیر موجود را بسیار تسهیل میکند چرا که در گونه های تک جنسی بحث تکثیر خود نیازمند تخصص ویژه و امکانات خاص است و اصولا برای همه امکان پذیر نیست و ریسک بالایی دارد اما در مورد زالو چنین نیست و دوره های تخصصی آموزشی تحت عنوان دوره تکثیر و پرورش زالوی طبی برگزار می شود.هرچند ورود به حیطه تکثیر در بدو امر به افراد تازه کار پیشنهاد نمی شود تا پس از کسب مهارت های لازم جهت مدیریت محیط و سوژه وارد فاز تکثیر شوند. به زبان ساده سرمایه گذار می تواند با رعایت دستورالعمل های موجود و کسب مهارت های اولیه اقدام به تکثیر کرده و نیازی به خرید لارو نداشته باشد. به این ترتیب یک چرخه تولیدی بسته بوجود آمده و نیازی به تامین کننده بیرونی نیست و طبیعتا حاشیه سود تولید هم بالاتر خواهد رفت.
بطور کلی تولید صنعتی زالوی طبی را می توان به دو بخش کلی تقسیم نمود:
- تکثیر: به معنی در اختیار داشتن زالوهای مولد و فراهم کردن شرایط لازم جهت جفت گیری و پیله گذاری آنها می باشد. در این فاز تولید کنندگان با سابقه پس از رفع نواقص محیطی و افزایش مهارت کاری اقدام به خرید مولد و فرایند تکثیر می نمایند. همانطور که گفته شد به دلیل هرمافرودیت ( دو جنسی) بودن زالو عملیات تکثیر پیچیدگی های سایر آبزیان را نداشته و تاسیسات خاصی مورد نیاز نیست اما به دلیل حساس بودن مولدها به شرایط محیطی و تغذیه ای پیشنهاد می شود سرمایه گذاران تازه وارد حداقل در سال اول بخش اصلی سرمایه خود را به کار تکثیر اختصاص ندهند. این فاز از جفت گیری مولدها شروع شده با تولید پیله ادامه یافته و با خروج لاروها از داخل پیله ها خاتمه می یابد.
- در این فاز مهمترین مهارت تولیدکننده تامین بسترهای مناسب پیله گذاری، تغذیه اصولی و به موقع مولدین و بیش از هر چیز مدیریت جامع شرایط محیطی جهت آرامش مولدین و جلب اعتماد آنها جهت پیله گذاری است. در دوره های تخصصی شرکت فراساحل نگار کلیه موارد فوق مورد بررسی قرار گرفته و اطلاعات جامع در اختیار کارورزان قرار میگیرد
2.پرورش: این فاز از مرحله لاروی آغاز گردیده و با ارائه زالو در اندازه مورد نیاز بازار خاتمه می یابد. در این مرحله پرورش دهنده با کنترل شرایط محیطی، تغذیه اصولی و به موقع و از همه مهمتر کنترل شرایط بهداشتی زالوهای طبی آماده استفاده در اندازه های مختلف را به بازار معرفی خواهد کرد. برای افراد تازه وارد به این صنعت شروع کار از این مرحله منطقی تر و خطرات متوجه سرمایه کمتر خواهد بود. در این فاز انتخاب نوع سازه و محفظه های نگه داری زالوها براساس فاکتورهای مختلفی متفاوت خواهد بود و طبیعتا میزان سرمایه اولیه نیز بر اساس انتخاب به عمل امده متغیر است. تاکید می شود که به شرط رعایت دستورالعمل های تولیدی و بهداشتی نوع سازه ها و محفظه ها تاثیر کمی بر کیفیت بهداشتی و درمانی زالوها خواهد داشت.
فراموش نکنید که محصول تولیدی شما نقش مهمی در بهداشت عمومی جامعه خواهد داشت.
باید و نباید های ورود به حیطه سرمایه گذاری پرورش زالوی طبی:
- عدم اعتماد مطلق به فضای مجازی: در کمال تاسف در مورد گونه های جدید شیلاتی فضای مجازی نه تنها کمک موثری نبوده بلکه غالبا منجر به شکست های مالی سنگین برای افراد تازه وارد شده است. اطلاعات موجود در این فضا غالبا گمراه کننده هستند و ممیزی خاصی در مورد آنها صورت نمی گیرد و تیم آموزشی شرکت فراساحل نگار بارها تجربه برخورد با سرمایه گذارانی را داشته که به دلیل اعتماد محض به تحقیقات شان در فضای مجازی دچار شکست شده اند.
- وجود مشاوران غیر متخصص و بی تجربه در این حیطه: متاسفانه پرورش زالو در دوره ای دچار یک سونامی کاذب شد. تبلیغات گمراه کننده فقط جهت جذب مشتری برای برگزاری کلاس ها سبب گردید که به اصطلاح مشاورانی اقدام به آموزش کنند که نه تنها دانش تئوریک کافی که حتی تجربه عملیاتی حداقلی در زمینه پرورش زالو نداشتند و شکست کارآموزان این افراد باعث سیاه نمایی این صنعت گردید. در انتخاب مشاور و مدرس حتما باید تحصیلات آکادمیک و تجربه عملیاتی شخص مورد نظر بررسی شود. طبیعی است که افرادی با کمترین تجربه عملیاتی و یا تحصیلات غیر مرتبط گزینه مناسبی نیستند.
- رعایت کامل و جزء به جزء دستورالعمل های آموزشی و عدم استفاده از روش های نوظهور: مجموعه قوانین پرورش زالوی طبی حاصل کار شبانه روزی و بعضا شکست های متعدد سرمایه گذاران قبلی بوده است. این قوانین جهت کسب سود حداکثری از این صنعت تدوین شده اند و تغییر آنها فقط بوسیله افراد متخصص و به دلالیل مستحکم علمی امکان پذیر است.
- واقع بین بودن: گونه های جدید شیلاتی راه خوبی برای افراد سودجو هستند تا با شعارهای گمراه کننده افراد علاقه مند را جذب کنند. اصولا در کار پرورش موجودات زنده هرگز معجزه بزرگ اقتصادی رخ نمی دهد. موفقیت در این حیطه نیازمند صبر بسیار، دقت کافی و دوری از هرگونه اطلاعات فریبنده است. نمونه ای از این شعارها مقایسه قمیت زالو با نفت بود که زمانی گفته شد هر چهار عدد زالو به اندازه یک بشکه نفت قیمت دارد وهمین جمله ساده باعث ورود افراد غیر متخصص زیادی به این صنعت شد که متاسفانه غالبا هم شکست خوردند.
- شناخت کامل از همه عوامل موثر در موفقیت سرمایه گذاری: این شناخت در بخش های متعدد ضروری است مانند شناخت خود، شناخت سوژه پرورشی بخصوص در بحث رفتار شناسی، شناخت محیط و شناخت بازار که هرکدام دارای زیر مجموعه های متعددی هستند که در دوره های آموزشی شرکت فراساحل نگار به تفصیل به بررسی هرکدام خواهیم پرداخت.
- عدم اعتماد به دوره های کوتاه مدت آموزشی: هر متخصصی در حیطه موجودات زنده تایید خواهد کرد که کلاس های کوتاه مدت چهار یا پنج ساعته هیچ گونه خروجی مفیدی جهت کارآموزان ندارند. ممکن نیست که در این مدت زمان بتوان تمام سرفصل های آموزشی را پوشش داد و حداقل اطلاعات لازم جهت ورود به این کار را در اختیار کارورزان گذاشت. در این زمینه هم شرکت فراساحل نگار مفتخر است که طولانی ترین دوره آموزشی پرورش زالو را در ایران برگزار می نماید و در بیشتر موارد طول دوره آموزشی حتی از زمان تصویب شده بیشتر بوده است.
در پایان لازم به ذکر است که همه فعالان در زمینه پرورش زالوی طبی از احترام بالایی برخورداند چرا که بصورت شبانه روزی در حال تلاش اند تا استانداردهای این صنعت را ارتقا دهند اما افراد تازه وارد به این حیطه لازم است که نکات ذکر شده در این مقاله مختصر را به دقت مطالعه کرده و رعایت نمایند. هرگز فراموش نکنید که در دنیای پرورش موجودات زنده هیچ راه میانبری جهت کسب سود بیشتر وجود ندارد. این حیطه از شما صبر بسیار، پشتکار، تبادل اطلاعات، دقت تمام وقت و صد البته بکار بردن اطلاعات درست را می طلبد.
شرکت فراساحل نگار آمادگی خود را جهت مشاوره، آموزش و هدایت سرمایه گذاری کلیه علاقه مندان جهت ورود به دنیای پرورش زالوی طبی اعلام می دارد. به امید روزی که زالوی طبی ایران بیش از پیش در سراسر جهان خواستار داشته باشد و پرورش دهندگان عزیز به اوج قله های موفقیت برسند.
نویسنده مقاله:
کبیر زمردی-کارشناس خبره پرورش آبزیان غیرماکول
